محمد بن حسین برجلانیابوجعفر محمد بن حسین معروف به ابوالشیخ، صوفی، زاهد و محدث قرون دوم و سوم بود. فهرست مندرجات۲ - اساتید برجلانی ۳ - شاگردان برجلانی ۴ - برجلانی از دیدگاه خطیب بغدادی ۵ - برجلانی از دیدگاه ذهبی و عسقلانی ۶ - برجلانی از دیدگاه ابن عماد ۷ - برجلانی از دیدگاه ابن ندیم ۸ - برجلانی از دیدگاه ذهبی و صفدی ۹ - برجلانی از دیدگاه زرکلی ۱۰ - آثار وتألیفات برجلانی ۱۱ - فهرست منابع ۱۲ - پانویس ۱۳ - منبع ۱ - بیوگرافی برجلانیاو را به محله بُرجلانیه بغداد یا بُرجلان، دهکده‌ای تابعِ واسطِ عراق، منسوب کرده اند [۱]
احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۲۲، مدینه.
[۲]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۵۵۰، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
[۳]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۲، ص۱۳۹، ج ۲، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۳/۱۹۶۳.
و به سبب اقامتش در بغداد، بغدادی، و به سبب زهد و منش صوفیانه و تربیت صوفیانی چند، صوفی و زاهد خوانده اند [۴]
خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲، ص۳۳۷، ج ۲، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۹۴/۱۹۷۴.
[۵]
محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۳۳، لیدن ۱۹۶۰.
[۶]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین: اسماء المرجوع کنید به لفین و آثار المصنفیّن، ج۶، ص۱۳، در حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج ۶، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
از تولد، کودکی و تحصیلات برجلانی، اطلاعی در دست نیست، فقط می‌دانیم که در ۲۳۸ در گذشته است [۷]
احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۲۳، مدینه.
[۸]
یاقوت حموی، معجم البلدان، ج۱، ص۵۵۰، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵.
[۹]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۲، ص۱۳۹، ج ۲، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۳/۱۹۶۳.
وی در یادگیری احادیث دایر بر زهد، اهتمام بسیار داشته۲ - اساتید برجلانیو از استادان بزرگی بهره برده و حدیث شنیده است که برخی از آن‌ها عبارت‌اند از: حسین بن علی جعفی،زید بن حَبّاب، سعید بن عامر، ازهر بن سعد السّمان،طلق بن غنام، خالد بن عمرو اموی، ابو نعیم کوفی، مالک بن ضیغم، ابن لهیعة و هیثم بن عبدالصید. [۱۰]
خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲، ص۳۳۷، ج ۲، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۹۴/۱۹۷۴.
[۱۱]
محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۳۳، لیدن ۱۹۶۰.
[۱۲]
محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۱۱۲، بیروت ۱۴۰۲ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸۲ـ ۱۹۸۸.
۳ - شاگردان برجلانیبرجلانی بر زهدیات و رقایق (دانش سیر و سلوک)، اهتمام داشته و شاگردان و پیروانی در زهد و عرفان رهبری و تربیت کرده است؛ از جمله: ابراهیم بن عبداللّه بن الجُنَید؛ ابویعلی الموصلی ، محمد بن یحیی الواسطی؛ و دو تن از آنان که شهرت بیشتری یافته اند؛ یکی ابوبکر عبدالله بن محمّد معروف به ابن ابی الدنیا (متوفی ۲۱۸)، دیگری ابوالعباس احمد بن مسروق طوسی (متوفی ۲۹۸ یا ۲۹۹). [۱۳]
احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۲۲، مدینه.
[۱۴]
محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۱۱، ص۱۱۲، بیروت ۱۴۰۲ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸۲ـ ۱۹۸۸.
[۱۵]
عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج۱، ص۱۳۹، ج ۲، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۳/۱۹۶۳.
[۱۶]
محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، ج۱، ص۲۳۳، لیدن ۱۹۶۰.
۴ - برجلانی از دیدگاه خطیب بغدادیبه نوشته خطیب بغدادی [۱۷]
احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، ج۲، ص۲۲۳، مدینه.
و بیش‌تر منابع ـ به نقل از او ـ هنگامی که از احمد بن حنبل درباره حدیث زهد پرسش شد، او تن‌ها فرد شایسته برای سخن گفتن در این باره را محمد بن حسین برجلانی دانست و به مخاطب خود گفت که به وی رجوع کند (علیک بمحمد بن الحسین البرجلانی). او همچنین می‌نویسد که از ابراهیم بن اسحاق حربی درباره شخصیت برجلانی پرسیدند، پاسخ داد که جز خیر و خوبی چیزی درباره او نمی‌دانم (ما عَلِمْتُ اِلاّ' خَیْرا). جز این جمله، درباره او، خصوصاً نسبت به وثاقتش، مطلبی نقل نشده است؛۵ - برجلانی از دیدگاه ذهبی و عسقلانیازینرو ذهبی [۱۸]
محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۵۲۲، بیروت ۱۴۰۲ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸۲ـ ۱۹۸۸.
و عسقلانی [۱۹]
ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، ج۵، ص۱۳۷، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱.
گفته اند: درباره برجلانی جرح و تعدیلی ندیده ایم؛ و سپس سخن ابراهیم حربی را آورده اند. البته چنین تعبیراتی گواه بر والایی تربیت اوست.۶ - برجلانی از دیدگاه ابن عمادبرجلانی را ابن عماد [۲۰]
ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، ج۲، ص۹۰، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹.
مصنف زهدیات،۷ - برجلانی از دیدگاه ابن ندیمو ابن ندیم [۲۱]
ابن ندیم، کتاب الفهرست، ج۱، ص۲۳۶، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش.
از مصنفان کتب زهد و ورع خوانده اند؛ ۸ - برجلانی از دیدگاه ذهبی و صفدیذهبی [۲۲]
محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، ج۳، ص۵۲۲، بیروت ۱۴۰۲ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸۲ـ ۱۹۸۸.
و صفدی [۲۳]
خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج۲، ص۳۳۷، ج ۲، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۹۴/۱۹۷۴.
نیز او را به کثرت تألیف ستوده اند.۹ - برجلانی از دیدگاه زرکلیزرکلی [۲۴]
خیرالدین زرکلی، الاعلام، ج۶، ص۹۷، بیروت ۱۹۸۶.
گوید: ابن ابی یعلی از او به «صاحب التصانیف» یاد کرده است.ابن ندیم [۲۵]
ابن ندیم، کتاب الفهرست، ج۱، ص۲۳۶، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش.
و، به پیروی از او، بغدادی ( [۲۶]
اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین: اسماء المرجوع کنید به لفین و آثار المصنفیّن، ج۲، ص۱۳، در حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج ۶، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲.
۱۰ - آثار وتألیفات برجلانیاز آثار برجلانی، الجود و الکرم، الصّبر، الصّحبة، الطاعة، المتیّمین و الهّمة را یاد کرده اند. ۱۱ - فهرست منابع(۱) ابن حجر عسقلانی، لسان المیزان، بیروت ۱۳۹۰/۱۹۷۱. (۲) ابن عماد، شذرات الذهب فی اخبار من ذهب، بیروت ۱۳۹۹/۱۹۷۹. (۳) ابن ندیم، کتاب الفهرست، چاپ رضا تجدد، تهران ۱۳۵۰ ش. (۴) اسماعیل بغدادی، هدیة العارفین: اسماء المرجوع کنید به لفین و آثار المصنفیّن، در حاجی خلیفه، کشف الظنون عن اسامی الکتب و الفنون، ج ۶، بیروت ۱۴۰۲/۱۹۸۲. (۵) احمد بن علی خطیب بغدادی، تاریخ بغداد، مدینه. (۶) محمد بن احمد ذهبی، سیر اعلام النبلاء، بیروت ۱۴۰۲ـ ۱۴۰۹/ ۱۹۸۲ـ ۱۹۸۸. (۷) همو، میزان الاعتدال فی نقد الرجال، بیروت. (۸) خیرالدین زرکلی، الاعلام، بیروت ۱۹۸۶. (۹) محمد بن حسین سلمی، طبقات الصوفیه، لیدن ۱۹۶۰. (۱۰) عبدالکریم بن محمد سمعانی، الانساب، ج ۲، چاپ عبدالرحمن بن یحیی معلمی یمانی، حیدرآباد دکن ۱۳۸۳/۱۹۶۳. (۱۱) خلیل بن ایبک صفدی، کتاب الوافی بالوفیات، ج ۲، چاپ س دیدرینغ، ویسبادن ۱۳۹۴/۱۹۷۴. (۱۲) یاقوت حموی، معجم البلدان، چاپ ووستنفلد، لایپزیگ ۱۸۶۶ـ۱۸۷۳، چاپ افست تهران ۱۹۶۵. ۱۲ - پانویس
۱۳ - منبعابراهیم دیباجی، دانشنامه جهان اسلام، برگرفته از مقاله «محمد بن حسین برجلانی»، شماره۹۱۰. |